Η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης αφορά στην δημιουργία νέων συμπλεγμάτων κοινοτήτων με το νόμο που τροποποιεί των Περί Κοινοτήτων Νόμο, τον νέο νόμο για την δημιουργία των Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης αλλά και στο νέο νόμο που αφορά στους νέους Δήμους (Νόμος που Αναθεωρεί τους Περί Δήμων Νόμους του 1985 έως 2022, Ν. 52(Ι/2022) που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 15 Απριλίου 2022 και θα εφαρμοστεί για πρώτη φορά στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης το 2024. Ο νέος νόμος είναι μακροσκελής, αποτελούμενος από δώδεκα μέρη, εκτεινόμενα σε 153 άρθρα και περιλαμβάνοντας τέσσερα παραρτήματα.
Ο νόμος προβλέπει για την ίδρυση και την σύσταση δήμων (Άρθρα 3 έως 12), την εκλογή δημοτικών αρχών (Άρθρα 13 έως 41), τις αρμοδιότητες των δήμων (Άρθρα 42 έως 60), πρόνοιες που αφορούν στην διοίκηση των δήμων (Άρθρα 61 έως 79), την λειτουργία της δημοτικής υπηρεσίας (Άρθρα 80 έως 90), πρόνοιες που αφορούν στον προϋπολογισμό, το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πλαίσιο και την οικονομική διαχείριση των δήμων (Άρθρα 91 έως 108), τον έλεγχο και την εποπτεία των δήμων (Άρθρα 109 έως 117), τις οχληρίες, τα αδικήματα και την δικαστική διαδικασία (Άρθρα 118 έως 139), πρόνοιες που αφορούν την Ένωση Δήμων Κύπρου (Άρθρα 140 έως 143), την δυνατότητα έκδοσης κανονισμών (Άρθρα 144 και 145), προσωρινές και μεταβατικές διατάξεις (Άρθρα 146 έως 151) και τις τελικές διατάξεις, καταργήσεις και επιφυλάξεις (Άρθρα 152 και 153).
Οι νέοι δήμοι αποτελούνται από δημοτικά διαμερίσματα που αντιστοιχούν σε υφιστάμενους δήμους όπως καθορίζονται στο Παράρτημα Ι του Νόμου, ως ακολούθως:
Για την Επαρχία Λευκωσίας: ο Δήμος Λευκωσίας που αποτελείται από τους δήμους Λευκωσίας, Αγίου Δομετίου, Αγλαντζιάς και Έγκωμης· ο Δήμος Λακατάμειας που αποτελείται από τους δήμους Λακατάμειας και Τσερίου, καθώς και τον κοινοτικό συνοικισμό Ανθούπολης· ο Δήμος Λατσιών – Γερίου που αποτελείται από τους δήμους Λατσιών και Γερίου· ο Δήμος Νότιας Λευκωσίας – Ιδαλίου που αποτελείται από τον δήμο Ιδαλίου και τις κοινότητες Αλάμπρας, Λυμπιών, Νήσου, Πέρα Χωρίου και Ποταμιάς.
Για την Επαρχία Λεμεσού: ο Δήμος Λεμεσού που αποτελείται από τους δήμους Λεμεσού και Μέσα Γειτονιάς καθώς και την κοινότητα Τσερκέζων· ο Δήμος Ανατολικής Λεμεσού που αποτελείται από τους δήμους Αγίου Αθανασίου και Γερμασόγειας καθώς και τις κοινότητες Αγίου Τύχωνα, Ακρούντας, Αρμενοχωρίου, Μαθικολώνης, Μουτταγιάκας και Φοινικαριών· ο Δήμος Πολεμιδιών που αποτελείται από τον δήμο Κάτω Πολεμιδιών και την κοινότητα Άνω Πολεμιδιών· ο Δήμος Δυτικής Λεμεσού που αποτελείται από τον δήμο Ύψωνα και τις κοινότητες Ακρωτηρίου, Ασωμάτου, Επισκοπής, Ερήμης, Καντού, Κολοσσίου, Σωτήρας και Τραχωνίου.
Για την Επαρχία Λάρνακας: ο Δήμος Λάρνακας που αποτελείται από τους δήμους Λάρνακας και Λιβαδιών, καθώς και την κοινότητα Βορόκληνης· ο Δήμος Αραδίππου που αποτελείται από τον δήμο Αραδίππου, καθώς και τις κοινότητες Κελλιών και Τρούλλων· ο Δήμος Δρομολοξιάς – Μενεού που αποτελείται από τον δήμο Δρομολαξιάς – Μενεού, καθώς και τις κοινότητες Κιτίου, Περιβολιών και Τερσεφάνου· ο Δήμος Λευκάρων που αποτελείται από τον δήμο Λευκάρων, καθώς και τις κοινότητες Βάβλας, Δελίκηπου, Κάτω Λευκάρων, Κόρνου, Λάγιας και Σκαρίνου· ο Δήμος Αθηένου που αποτελείται από τον δήμο Αθηένου και την κοινότητα Αβδελλερού.
Για την Επαρχία Πάφου: ο Δήμος Ανατολικής Πάφου που αποτελείται από τον δήμο Γεροσκήπου και τις κοινότητες Αγίας Μαρινούδας, Αχέλειας, Κονιών και Τίμης· ο Δήμος Ακάμα που αποτελείται από τον δήμο Πέγειας και τις κοινότητες Ακουρσού, Ίνειας, Κάθικα, Κάτω Αρόδων, Κισσόνεργας και Πάνω Αρόδων· ο Δήμος Πόλης Χρυσοχούς που αποτελείται από τον δήμο Πόλης Χρυσοχούς και τις κοινότητες Αγίας Μαρίανας, Ανδρολίκου, Αργάκας, Γιαλιάς, Δρούσειας, Κρίτου Τέρα, Μακούντας, Νέου Χωριού, Νέων Δημμάτων, Πελαθούσας, Πομού, Τέρα και Χρυσοχούς.
Για την Επαρχία Αμμοχώστου: ο Δήμος Αγίας Νάπας που αποτελείται από τους δήμους Αγίας Νάπας και Σωτήρας, καθώς και τις κοινότητες Αυγόρου, Άχνας και Λιοπετρίου· ο Δήμος Παραλιμνίου – Δερύνειας που αποτελείται από τους δήμους Παραλιμνίου και Δερύνειας, καθώς και τις κοινότητες Αχερίτου και Φρενάρους.
Όσον αφορά στους κατεχόμενους δήμους, αυτοί εξακολουθούν να υφίστανται ως δήμοι χωρίς τη συνένωσή τους με άλλους δήμους και ο αντιδήμαρχός τους εκλέγεται από το οικείο συμβούλιο.
Ο κάθε δήμος διοικείται από τον δήμαρχο, τους αντιδημάρχους και τους συμβούλους που εκλέγονται σε εκλογές και αποτελούν το συμβούλιο του δήμου. Για κάθε δημοτικό διαμέρισμα που αποτελεί τον οικείο Δήμο εκλέγεται ένας αντιδήμαρχος. Ο αριθμός των συμβούλων που μετέχουν στο συμβούλιο, περιλαμβανομένων των αντιδημάρχων, δεν μπορεί να είναι μικρότερος των 16 και μεγαλύτερος των τριάντα, αναλογία η οποία προκύπτει σε σχέση με τον αριθμό των εκλογέων του κάθε δήμου. Για παράδειγμα, 16 μέλη έχουν τα συμβούλια των δήμων που οι εκλογείς του δεν υπερβαίνουν τις δέκα χιλιάδες, ενώ σε δήμους όπου οι εκλογείς υπερβαίνουν τις τριάντα χιλιάδες θα υπάρχουν 30 σύμβουλοι, με διακυμάνσεις μεταξύ 20 και 24 συμβούλων για ενδιάμεσους αριθμούς εκλογέων. Ο δήμαρχος εκάστου δήμου εκλέγεται από το σύνολο των δημοτών εκλογέων του δήμου ξεχωριστά, ο αντιδήμαρχος από το σύνολο των δημοτών εκλογέων του δημοτικού διαμερίσματος και οι σύμβουλοι εκλέγονται μεμονωμένα ή / και κατά συνδυασμούς ανά δημοτικό διαμέρισμα, με την απόδοση από μίας θέσης σε κάθε δημοτικό διαμέρισμα και το υπόλοιπο των θέσεων κατανέμεται στα δημοτικά διαμερίσματα ανάλογα με τον αριθμό των εκλογέων κάθε δημοτικού διαμερίσματος.
Το γενικό πλαίσιο αρμοδιοτήτων των Δήμων ορίζεται στο Άρθρο 41 του Νόμου που αναφέρει ότι οι δήμοι διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας στο σύνολό της, καθώς και του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Οι τομείς αρμοδιοτήτων των δήμων πρέπει περιλαμβάνουν την εκάστοτε καθορισμένη κρατική πολιτική και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που σχετίζονται με τις αρμοδιότητές τους, την ανάγκη συντονισμού και συνεργασίας με κρατικές υπηρεσίες και άλλες τοπικές αρχές και οργανισμούς που ασκούν παράλληλη αρμοδιότητα, τους διαθέσιμους πόρους, την οργάνωση της παροχής υπηρεσιών και την ανάγκη για υψηλής ποιότητας περιβαλλοντική προστασία και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και αφορούν στον τομέα ανάπτυξης και υποδομών, στον τομέα καθαριότητας, υγείας και ποιότητας ζωής, στον τομέα κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής συνοχής, στον τομέα παιδείας και πολιτισμού, στον τομέα ασφάλειας και πολιτικής προστασίας, και στον τομέα περιβαλλοντικής προστασίας και καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής.
Οι αρμοδιότητες του δημάρχου αφορούν στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας του δήμου και εκπροσωπεί τον δήμο, προεδρεύει των συνεδριάσεων του συμβουλίου, προϊσταται όλων των υπηρεσιών του δήμου, τις οποίες καθοδηγεί, διευθύνει, κατευθύνει και ελέγχει, διατάσσει την είσπραξη των δημοτικών εσόδων, υπογράφει εκ μέρους του δήμου, εκτελεί τις αποφάσεις του συμβουλίου κ.ο.κ. Οι αντιδημάρχοι επικουρούν, κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, τον δήμαρχο και προεδρεύουν παράλληλα της δημοτικής επιτροπής του διαμερίσματος από το οποίο αναδείχθηκαν.
Σημαντικές είναι οι πρόνοιες του Νόμου που αφορούν στην διαφάνεια και την συμμετοχή των δημοτών, με την ενθάρρυνση και προαγωγή με μέτρα της συμμετοχής των δημοτών στις υποθέσεις της οικείας περιοχής και στην έρευνα, στον εντοπισμό, στην καταγραφή και στην επίλυση προβλημάτων της εν λόγω περιοχής, την ενημέρωση των δημοτών για τα προβλήματα, καθώς και τις ενέργειες και τις σχετικές αποφάσεις που λαμβάνονται προς επίλυσή τους, την διαβούλευση με τους αρμόδιους τοπικούς φορείς και με τις άμεσα ενδιαφερόμενης και επηρεαζόμενης ομάδες δημοτών, την διασφάλιση του δικαιώματος πρόσβασης όλων των δημοτών του δήμου στις παρεχόμενες υπηρεσίες και την μέριμνα για τη βελτίωση της διαφάνειας της δράσης του δήμου και την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Συστήνεται, επίσης, υπηρεσία εξυπηρέτησης δημοτών, με συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
